E1. Indicatoren van mogelijke depressie, angst, droefenis

Bedoeling:

Het vastleggen van de aanwezigheid en frequentie van de in de laatste 3 dagen of daarvoor geobserveerde indicatoren, ongeacht de veronderstelde oorzaak. In sommige gevallen is een indicator wellicht in de laatste 3 dagen niet waargenomen, maar is deze nog steeds “aanwezig” en actief op een wijze dat de indicator van belang is voor de huidige zorgbehoefte van de cliënt. Wanneer de indicatoren met andere items in het instrument worden gecombineerd, kunnen ze informatie verschaffen over de ernst van de problematiek van de cliënt.

Definities:

Gevoelens van psychisch lijden kunnen door de depressieve, angstige of bedroefde cliënt direct worden geuit. Psychisch lijden kan ook non-verbaal of door gedrag worden geuit dat kan worden waargenomen door de cliënt te observeren tijdens de gebruikelijke dagelijkse routinebezigheden.

• a. Deed negatieve uitspraken — bijv., “Het doet er allemaal niet toe; Was ik maar dood; Wat voor zin heeft het; Ik heb er spijt van dat ik zo lang heb geleefd; Laat me doodgaan”.

• b. Voortdurend boos op zichzelf of anderen — bijv., gemakkelijk geërgerd, boos over de ontvangen zorg. Wees bedacht op verbale uitingen van boosheid, maar ook op non-verbale uitingen of op gedrag dat op blijvende boosheid duidt.

• c. Uitingen, ook non-verbale, van wat onrealistische angsten lijken te zijn — bijv., angst om in de steek of alleen te worden gelaten, om met anderen samen te zijn; intense angst voor specifieke voorwerpen of situaties.

• d. Herhaaldelijk klagen over de gezondheid — bijv., vraagt voortdurend aandacht van de arts, onophoudelijk bezorgd over lichaamsfuncties.

• e. Herhaaldelijk angstig klagen/bezorgd zijn (niet in verband met de gezondheid) — bijv., zoekt voortdurend aandacht/geruststelling over dagindeling, maaltijden, de was, kleren, omgang met anderen.

• f. Droevige, pijnlijke of bezorgde gelaatsuitdrukkingen — bijv., diepe voorhoofdsrimpels, constant wenkbrauwen fronsen.

• g. Huilen, gemakkelijk in tranen uitbarsten.

• h. Herhaaldelijk zeggen dat er iets vreselijks zal gebeuren — bijv., denkt dat hij/zij stervende is of een hartaanval zal krijgen.

• i. Zich terugtrekken uit belangrijke activiteiten — bijv., verlies van belangstelling voor activiteiten waar de cliënt al lang aan deelnam of niet meer geïnteresseerd zijn om met familie of vrienden samen te zijn. Deze indicator gaat over een wezenlijke afname in het niveau van deelname aan activiteiten of betrokkenheid bij al lang bestaande relaties met anderen.

• j. Verminderde sociale omgang - een opmerkelijke afname in het algemene niveau van sociabiliteit met anderen, ongeacht de sterkte van de band.

• k. Uitingen, ook non-verbale, van een gebrek aan plezier in het leven – Bijv., "Ik heb nergens meer plezier in". Deze indicator meet anhedonia, waarbij de cliënt niet langer in staat is om van activiteiten of situaties te genieten die normaal plezierig worden gevonden.

Proces:

Praat met de cliënt zoals u met hem/haar zou praten bij een onderzoek naar geestelijk functioneren. Hou eerder gedane uitingen van de cliënt in gedachten en ook de observaties die u en anderen hebben gedaan over verbale en non-verbale indicatoren van het geestelijk functioneren.

Sommige mensen zijn meer verbaal dan anderen en doen directe uitspraken over hun gevoelens. Andere onthullen alleen zulke gevoelens als ze er naar worden gevraagd. Wanneer de cliënt gevoelens onder woorden brengt van psychisch lijden (bijv., huilen), vraag dan hoe lang dat al aanwezig is.

Anderen zijn wellicht niet in staat hun gevoelens te uiten omdat ze de woorden niet kunnen vinden om te beschrijven hoe ze zich voelen of missen het inzicht of het vermogen daartoe. Observeer een cliënt zorgvuldig op indicatoren, zowel ten tijde van de geplande beoordeling als ook in elk direct contact dat u in de 3 dagen observatie van deze beoordeling heeft.

Denk aan culturele verschillen in het uiten van deze indicatoren. Cliënten kunnen meer of minder gemakkelijk geestelijke problemen, emoties en gevoelens uiten vanwege hun culturele normen. Stel uw interpretatie van een indicator niet bij naar beneden op basis van uw verwachtingen over de culturele achtergrond van de cliënt. Aan de andere kant is het van belang extra gevoelig te zijn voor deze indicatoren bij personen die vanwege hun cultuur meer stoïcijns zijn in hun uitingen.

Raadpleeg andere zorgverleners of familie/vrienden die directe kennis hebben over het typische en huidig gedrag van de cliënt. Er kan ook relevante informatie in het cliëntdossier staan, hoewel dit niet noodzakelijk gedetailleerd is. In situaties waarin er een verschil is tussen hetgeen door de cliënt wordt gezegd en wat u observeert en/of door anderen wordt verteld, gebruik dan uw klinisch oordeel om te bepalen wat het beste antwoord is.

Codering:

Codeer de aan- en afwezigheid van elke indicator, ongeacht wat u denkt over de onderliggende oorzaak van het probleem. Codeer zowel de aanwezigheid van de indicator als het aantal dagen waarop de indicator werd vertoond, ongeacht hoe vaak dat per dag was. Gebruik daarvoor de volgende codes:

• 0. Niet aanwezig
• 1. Aanwezig, maar in de laatste 3 dagen niet vertoond. Let op: gebruik deze code alleen als u weet dat de indicator aanwezig en actief is, zelfs al werd hij in de laatste 3 dagen niet waargenomen.
• 2. Op 1-2 van de laatste 3 dagen vertoond
• 3. Dagelijks in de laatste 3 dagen vertoond